Początek historii Harcerstwa
W czasie gdy Baden-Powell zakładał w Anglii „Scouting for Boys”, Polska była od ponad stu lat pod zaborami: rosyjskimi, niemieckimi i austriackimi. W tym trudnym i długim okresie niewoli, na terenie Polski powstawały liczne ruchy i organizacje młodzieżowe. Organizacje te działały głownie tajnie i miały różne cele, jak utrzymywanie wśród młodzieży ducha narodowego, ideałów chrześcijańskich i niepodległościowych. Do najważniejszych z tych organizacji należały:
• Sokół – Polskie Towarzystwo Gimnastyczne – propagował odrodzenie fizyczne.
• Eleusis – ruch etyczny dążący do odrodzenia duchowego Polski i ludzkości – propagował wstrzemiężliwość i walkę z nałogami.
• Zarzewie – ruch niepodległościowy .
• Filarecja – organizacja propagująca rozwój poczucia świadomości narodowej, patriotyzm i pracę nad sobą.
Gdy idea Baden-Powellowskiego skautingu zawędrowała na ziemie polskie, grunt był już przygotowany dzięki tym ruchom młodzieżowym i szybki rozwój harcerstwa był zapewniony.
1909 Pierwsze w Polsce wiadomości o skautingu Baden-Powella. Małkowski tłumaczy książkę Baden-Powella „Scouting for Boys”, która wychodzi w polskim wydaniu.
1910 W Warszawie i Lwowie tworzą się pierwsze polskie drużyny prowadzone na zasadach zbliżonych do skautowych.
1911 Powstaje pierwsza żeńska drużyna pod nazwą III Lwowska Drużyna im. Pułkownika E. Platerównej – drużynową jest Olga Drahonowska. Wychodzi pierwsze polskie pismo skautowe pt. „Skaut”, którego redaktorem jest Andrzej Małkowski. W piśmie ukazuje się tekst ślubowania skautowego – pierwsze przyrzeczenie. W „Skaucie” również ukazuje się po raz pierwszy tekst wiersza „Wszystko, co nasze, Ojczyźnie oddamy” pióra I. Kozielewskiego, do którego refren skomponowała Olga Drahonowska.
1912 Lwowska drużyna Olgi Drahonowskiej wprowadza zwyczaj witania się hasłem „Czuwaj”.
1913 Polska reprezentacja na międzynarodowym zlocie skautowym w Birmingham, Anglia, z Małkowskim na czele. W wyniku wizytacji polskiego obozu, Baden-Powell uznaje ruch Polski za skautowy. Nad obozem polskim powiewa biało-czerwona flaga, mimo protestów zgłaszanych przez delegacje państw zaborczych.
1913 Birmingham – Baden-Powell wita polskich skautów W październiku 1913r. wprowadzono jednolite oznaki skautowe obowiązujące do dziś: krzyż harcerski i lilijka.
Harcerstwo w okresie walk o niepodległość
14go sierpnia 1914r. wybucha I Wojna Światowa. Wojna przerywa rozwój pracy skautowej w Polsce. Harcerki i harcerze wstępują do nowo powstających oddziałów wojskowych, do legionów Piłsudskiego i Hallera. Biorą udział w walkach na wszystkich frontach i w służbie pomocniczej. Jednocześnie, jak tylko jest to możliwe, prowadzona jest normalna praca harcerska i powstają nowe drużyny.
Powstają jednostki harcerskie wśród Polaków na obczyźnie, często konspiracyjne, np. w Czechach, w Rosji, w Niemczech, w Kijowie i na Syberii. Harcerstwo brało czynny udział podczas wojny polsko-bolszewickiejj w 1920r. i w decydującej bitwie 15go sierpnia („Cud nad Wisłą”).
1914 Ustalenie tekstu Prawa i Przyrzeczenia.
1918 Poszczególne organizacje harcerskie w całej Polsce łączą się w jeden Związek Harcerstwa Polskiego. W tym historycznym momencie stan liczebny wynosił: 24,000 harcerzy i 9,000 harcerek. Przyjęto odznakę krzyża i lilijki. Harcerze i harcerki biorą czynny udział w walkach o Lwów, na terenie Wielkopolski i Śląska. W Warszawie harcerze biorą udział w akcji rozbrajania Niemców.
1919 16 stycznia Małkowski ginie na Morzu Czarnym na okręcie, który trafia na minę i tonie w drodze do Odessy. Tekst Prawa i Przyrzeczenia z 1914r. zostaje poprawiony i słowa harcerz i harcerka zostają użyte zamiast skaut i skautka.
Harcerstwo w Polsce niepodległej
Po odzyskaniu niepodległości Polski, praca harcerska zaczęła się na nowo rozwijać na terenie całego kraju, ZHP staje się czołową organizacją młodzieżową.
1920 Jako Naczelnik Państwa Józef Piłsudski przejmuje protektorat nad ZHP.
1920/21 I Zjazd Walny ZHP w Warszawie uchwala program wychowawczy oparty na metodzie badenpowellowskiej.
1924 Pierwszy Narodowy Zlot Harcerzy na Siekierkach pod Warszawą i pierwszy Narodowy Zlot Harcerek w Świdrze. Komendantką zlotu harcerek byłą Olga Małkowska.
1925 Z inicjatywy Olgi Małkowskiej powstaje szkoła harcerska w Pieninach – „Cisowy Dworek”. Szkołę prowadzą instruktorki i starsze harcerki.
1926 Początek pracy zuchowej żeńskiej. Opracowany program prób na gwiazdki i sprawności. Na czele specjalnego wydziały zuchowego stoi Jadwiga Zieńkiewiczówna.
1930 Na X Zjeździe Walnym przyjęto nowy statut i utworzono dwie autonomiczne organizacje: Organizacja Harcerzy i Organizacja Harcerek. Utrzymują one wspólną postawę ideową i wspólne duszpasterstwo, ale prowadzą oddzielne programy, sprawy organizacyjne i gospodarstwo. Powstają ośrodki szkoleniowe harcerskie na Buczu (harcerki) i w Górach Wielkich (harcerze). Rozwój pracy zuchowej męskiej – na czele stoi Aleksander Kamiński.
1931 Otwarcie stanicy Harcerek na Buczu, w której powstaje Szkoła Instruktorek. Bucze staje się najważniejszym ośrodkiem kształceniowym i wychowawczym harcerek w Polsce.
1932 Światowa Konferencja Skautek na Buczu z udziałem Lady Baden-Powell. Przewodniczącą konferencji była Olga Małkowska.
1934 Zlot Harcerstwa Polskiego Zagranicznego – przedstawiciele z Belgii, Brazylii, Chin, Czech, Danii, Estonii, Francji, Holandii, Łotwy, Jugosławii, Kanady, Niemiec, Rumunii, Stanów Zjednoczonych i Węgier.
1935 25-lecie Harcerstwa – Wielki Zlot Jubileuszowy w Spale na Mazowszu. W Zlocie brało udział ponad 15 tys. harcerzy i 7,5 tys. harcerek oraz reprezentacje zagranicznych skautów i skautek.
1937 Stan ZHP – 129,935 harcerzy I 69,785 harcerek a około 90,000 harcerek i harcerzy poza granicami kraju.
1938 Powstaje Pogotowie Harcerek pod komendą Józefiny Łapińskiej. Celem jego jest przygotowanie harcerek do służby wojennej: sanitarka, łączność, terenoznastwo, gospodarka, opieka nad ludnością, a szczególnie dziećmi.
W tym okresie niepodległościowym praca Organizacji Harcerek i całego Harcerstwa rozwinęła się ogromnie. Powstało 11 Chorągwi Harcerek. Harcerki kontynuowały intensywnie kształcenie instruktorek i określiły swoją rolę w ZHP. Praca społeczna harcerek rozwinęła się w dziedzinie opieki nad dziećmi, chorymi i nad bezrobotnymi. W obu Organizacjach Harcerzy i Harcerek duży nacisk kładziono na wychowanie fizyczne i sporty. Powstały także specjalne drużyny żeglarskie, szybownicze, narciarskie i inne.
Harcerstwo podczas II Wojny Światowej
1 września 1939r. wybucha II Wojna Światowa. Harcerstwo od razu organizuje się do pomocy w służbie wojennej na wszytskich frontach w kraju, a później na całym świecie. Po upadku Polski, kraj znajduje się pod okupacją niemiecką i rosyjską, na skutek czego harcerstwo przechodzi w działalność konspiracyjną. Trzonem organizacji harcerstwa żeńskiego jest Pogotowie Harcerek pod komendą Józefiny Łapińskiej.
Na wiosnę 1940r. konspiracyjne ZHP przyjmuje kryptonimy: • Organizacja Harcerzy „Szare Szeregi” • Organizacja Harcerek „Bądź Gotów” Harcerska służba działa w wielu kierunkach – praca pomocnicza, sanitarna, łącznościowa, gospodarcza, pomoc żołnierzom, dzieciom, więźniom. Harcerstwo bierze udział w sabotażu i dywersji.
W sierpniu 1944r., „Szare Szeregi” biorą czynny udział w ramach Armii Krajowej w Powstaniu Warszawskim. Harcerstwo odgrywa ogromną rolę, mimo dużych strat. Szczególnie wsławiły się dwa bataliony harcerskie – „Zośka” i „Parasol”. W trudnych warunkach wojennych harcerki i harcerze, gdziekolwiek się znajdują, organizują nowe jednostki i stają do służby Polsce. W więzieniach i obozach koncentracyjnych ginie wiele harcerek i harcerzy, ale duch harceski nie załamuje się.
Na początku 1940r. rozpoczęła się masowa deportacja ludności polskiej z ziem wschodnich w głąb Rosji do więzień i obozów pracy. 4,500 polskich oficerów zamordowano w lasach Katyńskich, 10,000 oficerów więzionych w obozach w Starobielsku, Kozielsku i Ostaszkowie ginie bez wieści. Po napaści Niemców na Rosję w 1941r. zostaje zawarty pakt między Rosją a Rządem Polskim w Londynie, w wyniku którego powstaje w Rosji Wojsko Polskie. Część ludności cywilnej razem z wojskiem polskim przedostaje się z Rosji do Persji. Tam od razu powstają jednostki harcerskie, a następnie w Iraku, Palestynie, Afryce i Indiach w ośrodkach polskich, w szkołach.
W 1943r. przyjęta jest nazwa „ZHP na Wschodzie”. Praca harcerska na Wschodzie trwa do końca wojny i dopóki obozy nie zostają rozwiązane, a ludność emigruje. 1944 Zuchy w
Harcerstwo poza granicami Kraju
Ciągłość ideowa ZHP poza granicami Kraju Po klęsce wrześniowej w 1939r. na uchodźstwie znalazło się dużo starszyzny harcerskiej, wsród niej członkowie Naczelnictwa i Naczelnej Rady Harcerskiej wybrani na Walnym Zjeździe w Lubline w maju tegoż roku. W październiku 1939r. utworzyli oni w Paryżu Naczelny Komitet Wykonawczy ZHP z Przewodniczącym Związku dr. Michałem Grażyńskim na czele. Powołany do czynnej służby wojskowej, wskutek presji politycznych Druh Grażyński przekazał tymczasowo funkcję Przewodniczącego ZHP jednemu z czterech wiceprzewodniczących. Po upadku Francji i ewakuowaniu Rządu RP i żołnierzy polskich na Wyspy Brytyjskie, Grażyński został internowany.
Pozostali instruktorzy, w porozumieniu z Druhem Grażyńskim ale bez jego udziału, utworzyli Tymczasowy Naczelny Komitet Harcerski, jako przejściowe kierownictwo ZHP poza Krajem, aby umożliwić pracę harcerską wśród żołnierzy. Na czele Komitetu, który później działał pod nazwą Naczelny Komitet Harcerski na czas wojny, stanęła Olga Małkowska.
Po zakończeniu wojny do Enghien w 1946r. zwołano Naczelną Radę Harcerską. Ponieważ w Kraju pod rządami komunistów nie było warunków do swobodnej działalności ZHP w oparciu o Prawo i Przyrzeczenie i niezależnie od partii, postanowiono kontynuować pracę harcerską na emigracji. Za podstawę działalności wzięto Statut z 1936r. zachowując ciągłość prawną władz wybranych na ostatnim Walnym Zjeździe w wolnej Polsce, z Druhem Grażyńskim na czele. Ustalono prawne zasady działalności poza granicami Kraju. W marcu 1951r. wobec objęcia kierowniczej roli w emigracyjnym ugrupowaniu politycznym, Grażyński zrezygnował z funkcji Przewodniczącego ZHP działającego poza granicami Kraju, zachowując mandat Przewodniczącego ZHP wybranego na Zjeździe w Lublinie. Ten mandat złożył w ręce Naczelnej Rady Harcerskiej w listopadzie 1960r.
1944 Zuchy w Afryce
Naczelna Rada Harcerska 1948. Siedzą po środku z lewej Olga Małkowska, z prawej Michał Grażyński
W latach 1951-1960 funkcję Przewodniczącego ZHP działającego poza granicami Kraju pełnili kolejno hm Stanisław Sielecki, hm Zygmunt Szadkowski, gen. Nikodem Sulik i ponownie hm Zygmunt Szadkowski. W latach 1960-2009 funkcję Przewodniczącego ZHP pełnili kolejno hm Zygmunt Szadkowski, hm Ryszard Kaczorowski, hm Stanisław Berkieta, hm Bogdan Szwagrzak, hm Barbara Zdanowicz i hm Edmund Kasprzyk. Obecnie (2011r) Przewodniczącą ZHP jest hm Teresa Ciecierska.
1946 Zjazd w Enghien pod Paryżem: przedstawiciele struktur ZHP działających poza granicami Kraju podejmują uchwałe o kontynuacji pracy harcerskiej na emigracji.
1948 Naczelna Rada ZHP w Londynie uchwala regulamin na podstawie statutu ZHP z 1936r. Praca ZHP poza granicą Kraju rozwija się tam, gdzie powstają ośrodki polskie – w Niemczech pośród zwolnionej z obozów ludności, a później po wyjeździe tej ludności do innych krajów powstają Okręgi ZHP w Argentynie, Australii, Francji, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Samodzielne jednostki powstają w Belgii, Szwecji, Danii i Płd. Afryce. Praca harcerska koncentruje się w Okręgach w poszczególnych krajach w Chorągwiach harcerek i harcerzy i prowadzona jest w zależności od warunków lokalnych oraz koordynowana przez Naczelnictwo ZHP i Główne Kwatery.
1953 I Światowy Zlot Instruktorek, Stella Plage (Francja). Z czasem światowe spotkania instruktorek przyjęły nazwę „Adastra”.
1960 W całym świecie odbywają się zloty harcerskie z okazji 50 lecia Harcerstwa.
1967 Powstaje nowa gałąź pracy w Organizacji Harcerek – Skrzaty – dla dzieci w wieku 4-7 lat. Pierwsze jednostki powstają w Stanach Zjednoczonych, a następnie w Kanadzie i Wielkiej Brytanii.
1969 I Światowy Zlot ZHP działającego poza granicami Kraju w Cassino (Włochy) w 25-tą rocznicę Bitwy pod Monte Cassino.
1970 I Zjazd Ogólny ZHP poza granicami Kraju odbywa się w Londynie.
1976 II Światowy Zlot ZHP działającego poza granicami Kraju na Kaszubach (Kanada). Odbywa się Zjazd Ogólny i Naczelna Rada Harcerska uchwala nowy Regulamin Główny ZHP oparty na założeniach ideowych Statutu ZHP z 1936r.
1982 III Światowy Zlot ZHP działającego poza Granicami Kraju w Comblain-laTour (Belgia).
1985 Harcerstwo obchodzi 75-lecie istnienia. Odbywają się uroczyste zloty Okręgami. Główna Kwatera Harcerek organizuje specjalną wystawę historii Organizacji Harcerek przedstawianą najpierw w Londynie, a później wędrującą po ośrodkach harcerskich po świecie.
1986 I Światowy Zlot Wędrowniczek w St. Briavels (Anglia).
1988 IV Światowy Zlot ZHP działającego poza granicami Kraju w Rising Sun (Stany Zjednoczone).
1991 Powstaje Chorągiew Europejska zrzeszająca nowe jednostki założone przez kolejną falę emigrantów z Polski. Jednostki powstają w Austrii, Danii, Niemczech i Szwecji.
1994 V Światowy Zlot ZHP działającego poza granicami Kraju w Clumber Park, (Anglia).
2000 VI Światowy Zlot ZHP działającego poza granicami Kraju w Acton, Ontario (Kanada).
2001 Chorągiew Europejska zawiesza działalność; Hufiec w Szwecji kontynuuje działalność .
2003 I Światowy Złaz Wędrowniczy na Frazer Island (Australia).
2004 Okolicznościowy Zlot ZHP poza granicami Kraju w Okuniewie pod Warszawą (Polska). Zlot zwołany z okazji obchodów 60 lecia Powstania Warszawskiego.
2006 VII Światowy Zlot ZHP działającego poza granicami Kraju w Whiteford (Stany Zjednoczone).
2009 Dziękczynna pielgrzymka Naczelnictwa na Jasną Górę w ramach obchodów 100 lecia Harcerstwa. Ryngrafy poświęcone podczas pielgrzymki były składane na terenach wszystkich Okręgów.
2010 Jubileuszowy VIII Zlot ZHP działającego poza granicami Kraju z okazji 100 lecia Harcerstwa w Zegrzu pod Warszawą (Polska).
2011 Obecnie (2011r.) Związek Harcerstwa Polskiego działa poza granicami kraju okręgami w Argentynie, Australii, Francji, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Jednostki działają w Belgii, Irlandii, Niemczech i Szwecji.
Harcerstwo w Polsce po II Wojnie Światowej 1945 - 47
Po zakończeniu wojny Polska straciła niepodległość i znalazła się pod kontrolą Rosji Sowieckiej. Reżym komunistyczny nie dopuszcza swobód obywatelskich i praca ZHP przedwojennego, mimo starań, nie mogła być kontynuowana w kraju.
1948 ZHP przekształcony w organizację masową wzorowaną na sowieckim „Pionierze”. Wychowanie harcerskie zastępuje się polityczną indoktrynacją. Wprowadzono nowe Prawo Harcerskie w którym pominięto służbę Bogu.
1951 Komunistyczny ZHP zostaje wcielony do Związku Walk Młodych i zmienia nazwę na „Organizacja Harcerska Związku Młodzieży Polskiej. 1956 Powrót w kraju do nazwy i symboli ZHP ale poza nazwą nic w organizacji harcerskiej nie zmienia się. Z czasem harcerstwo przekształciło się w organizację masową, z etatową kadrą partyjną i programem, w którym „akcyjność” zastępuje wychowanie. Pomimo działalności komunistycznego harcerstwa, prawdziwy duch harcerski przetrwał w kraju i rozwija się w ruchach podziemnych.
1980 -83 Porozumienia Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego domaga się, bez skutku, powrotu do tradycyjnych wartości wychowania harcerskiego. Instruktorzy z lubelskiego Kręgu „Zawisza” występują z krajowego ZHP i zakładają Niezależny Ruch Harcerski. 1989 Powstaje Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej.
1990 Początki powrotu krajowego ZHP do tradycyjnych zasad harcerstwa. W Polsce działa obecnie kilka organizacji harcerskich (2011r.). • Liczebnie największa organizacja to Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP), który po upadku komunizmu w Polsce w 1989r. dokonał zmian i stopniowo powracał do tradycji przedwojennego Harcerstwa.
W 1995r. w ZHP przywrócono przedwojenne Prawo i Przyrzeczenie i w 1996r. ZHP został przyjęty do WOSM i WAGGGS (Światowej Organizacji Ruchu Skautowego i Światowego Stowarzyszenia Przewodniczek i Skautek). ZHP działa koedukacyjnie. •
W 1989r. z półkonspiracyjnego, działającego w łonie ZHP, Ruchu Harcerstwa Rzeczypospolitej oraz niezależnych środowisk działających poza ZHP powstał Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej (ZHR). Organizacja ZHR odwołuje się do zasad etyki chrześcijańskiej i tradycji narodowej. ZHR działa w strukturze Organizacji Harcerek i Organizacji Harcerzy. •
W 1989r. powstało Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego Zawisza „FSE” (Zawisza) nawiązujące do skautingu katolickiego Ojca Sevina, jezuity, a także do działalności jednego z twórców polskiego harcerstwa hm. RP. Stanisława Sedlaczka.
Od 1995r. stowarzyszenie Zawisza jest członkiem Międzynarodowego Związku Przewodniczek i Skautów Europy – Federacji Skautingu Europejskiego (FSE). • Stowarzyszenie Harcerskie powstało w 1996r. z jednostek działających w ZHP Warszawa Śródmieście, które nie zgodziły się na nową rotę Przyrzeczenia wprowadzoną przez ZHP. Jest jedyną organizacją harcerską w Polsce, w której harcerz sam wybiera, czy będzie składał przyrzeczenie według roty deklarującej wiarę w Boga czy chęć dążenia do prawdy i sprawiedliwości. Tym samym Stowarzyszenie Harcerskie jest otwarte również dla osób niewierzących. • Inne mniejsze ugrupowania harcerskie to: o NKIH Leśna Szkółka, o Krąg Leśna Szkółka „Drzewo Pokoju”, o NZH „Czerwony Mak”, o Harcerski Ruch Ochrony Środowiska im. Franciszka z Asyżu, o Organizacja Harcerska „Rodło", o Federacja drużyn „Cichociemnych”, o Royal Rangers, Poland (organizacja o światowym charakterze). Materiały o harcerstwie w Polsce były przygotowane jesienią 2011r.
Harcerstwo na Wschodzie
Organizacje Harcerskie istnieją również w krajach na wschód od Polski. Warunki ekonomiczne i polityczne są nieraz bardzo trudne. W miarę możliwości Związek Harcerstwa Polskiego działający poza granicami Kraju oraz organizacje harcerskie w Polsce wspierają pracę harcerską na Wschodzie. Reprezentanci ze Wschodu uczestniczyli w V Światowym Zlotcie ZHP w 1994r. w Clumber Park (Anglia), w Okolicznościowym Zlocie z okazji 60-lecia Powstania Warszawskiego w 2004r. w Okuniewie pod Warszawą oraz w Jubileuszowym VIII Światowym Zlotcie ZHP w 2010r. w Zegrzu pod Warszawą. Organizacje harcerskie na Wschodzie to: • ZHP na Litwie, • Harcerstwo na Ukrainie, • ZHP na Białorusi, • Hufiec Harcerstwa Polskiego na Łotwie, • Harcerstwo w Kazachstanie, • Harcerstwo Polskie na terenach Republiki Czeskiej, Harcerstwo w Moldawii. Materiały o harcerstwie na Wschodziebyły przygotowane jesienią 2011r.
Można też przeczytać migawki historii Harcerstwa i ciekawe życiorysy instruktorek i instruktorów w e-gazetkach 100 LAT http://zhppgk.org/organizacja_harcerek/egazetka.htm
Ryngraf poświęcony na Jasnej Górze i składany w Okręgach
Oznaka 100 lecia Harcerstwa
Zuchowa oznaka 100 lecia Harcerstwa